Kompetencje XXI wieku. Koncepcja 4K

Jak będzie zmieniał się rynek pracy? Opanowanie których kompetencji będzie niezbędne do osiągnięcia sukcesu zawodowego w najbliższych latach? Co zrobić, żeby sprostać nadchodzącym wyzwaniom? Na te pytania stara się odpowiedzieć Jérémy Lamri – autor książki Kompetencje XXI wieku, w której opisana została koncepcja 4K.

Lamri jest założycielem firmy rekrutacyjnej Monkey Tie, wykorzystującej podobieństwa w kulturze korporacyjnej firm i osobowości kandydatów w celu dopasowania osób poszukujących pracy do konkretnych ofert oraz współtwórcą Le Lab RH – laboratorium innowacji w obszarze HR. Koncepcja 4K, którą proponuje, odnosi się do przyszłości rynku pracy i kluczowych kompetencji, umożliwiających dostosowanie się do nadchodzących zmian.

Podstawy koncepcji 4K

Lamri oparł swoją koncepcję o obserwacje zmian, zachodzących na rynku pracy. Jego zdaniem, zwiększająca się konkurencja przy stale malejących zasobach, ale również globalizacja oraz postęp technologiczny, któremu towarzyszy automatyzacja, sprawią, że w najbliższych latach staniemy przed zupełnie nowymi wyzwaniami i modelem pracy. 

Rutynowe zadania, zarządzanie danymi i ich przetwarzanie, koordynacja procesów i planowanie zasobów oraz działań – zgodnie z prognozami autora – będą coraz częściej wykonywane przez maszyny. To z kolei sprawia, że konieczne będzie przemyślenie sposobu uczenia się. Obecny, oparty na gromadzeniu wiedzy i jej przechowywaniu, będzie zdaniem Lamri’ego nieefektywny. 

Kluczowe wydaje się uczenie uczenia się, które pozwoli na utrzymanie wysokiego poziomu kompetencji i dostosowanie się do wymagań otoczenia. Z tej perspektywy, pożądani będą raczej kandydaci o przeciętnych zdolnościach technicznych i wysokiej zdolności uczenia się, niż odwrotnie: o bardzo wysokich umiejętnościach technicznych, ale o znikomej umiejętności uczenia się.

Kompetencje XXI wieku

Epoka przemysłowa wymagała od pracownika nauczenia się zawodu, uznania zasad i podporządkowania się hierarchii oraz wysokiego profesjonalizmu, w tym: skuteczności i niezmienności. Obecnie, w społeczeństwie informacyjnym, gdzie jesteśmy bombardowani napływającymi w ogromnej ilości i z jeszcze większą szybkością danymi, rutynowe umiejętności nadal są przydatne, jednak już niewystarczające.

Lamri dokonał przeglądu głównych modeli kompetencji XXI wieku i badań na ten temat. Wykorzystał opracowania Partnerstwa na rzecz kompetencji XXI wieku (P21 – model wspierany przez AOL, Apple, Cisco Dell, Microsoft, SAP i Ministerstwo Edukacji USA), Assesment and Teching for the 21st Century Skills (ATCS21S – model wspierany przez firmy technologiczne oraz OECD), a także efekty prac międzynarodowych zespołów eksperckich w dziedzinie edukacji i biznesu oraz administracji publicznej, w tym: Seven Survival Skills, enGauge, Iowa Essential Concepts and Skills, ujęcie Departamentu Edukacji Stanu Connecticut oraz Światowego Forum Ekonomicznego (te ostatnie przywoływałem we wcześniejszych tekstach na blogu: tutaj i tu).

Koncepcja 4K: krytyczne myślenie, kreatywność, komunikacja, kooperacja

Punktem wspólnym powyższych opracowań były cztery umiejętności poznawcze, ułatwiające przystosowanie się do nowych sytuacji. To: krytyczne myślenie, kreatywność, komunikacja oraz kooperacja, stanowiące podstawę koncepcji 4K. Lamri określa je jako najmniej skomputeryzowane umiejętności w perspektywie krótko- i średnioterminowej (s. 123). Przyjrzyjmy się im bliżej.

krytyczne myślenie
źródło obrazka: unsplash.com
Krytyczne myślenie

Internet daje nam w zasadzie nieograniczony, szybki dostęp do danych. Problemem nie jest już dotarcie do informacji, ale ich identyfikacja i selekcja, umożliwiająca rozwiązywanie pojawiających się problemów. Krytyczne myślenie umożliwia rozwiązywanie problemów za pomocą dostępnej wiedzy, znanych faktów, dostępnych danych i logiki (s. 128).

Lamri wyróżnia cztery zdolności, powiązane z krytycznym myśleniem. 

Pierwszą z nich jest obserwacja, oparta o gromadzenie i analizę danych, pozwalających na dostrzeganie różnic i podobieństw między faktami.

Druga, identyfikacja, pozwala na wyciąganie wniosków i odkrywanie związków przyczynowo-skutkowych dzięki obserwacji i wcześniej zdobytej wiedzy.

Kolejna, trafność, umożliwia ocenę prawdziwości i użyteczności danych oraz ocenę ich konsekwencji. Zarówno tych pozytywnych, jak i negatywnych.

Ostatnią zdolnością, powiązaną z krytycznym myśleniem jest umiejętność dokonywania wyboru, czyli synteza zebranych informacji, prowadząca do wymyślenia adekwatnego rozwiązania zaistniałego problemu.

kreatywność
źródło obrazka: unsplash.com
Kreatywność

Lamri sprowadza kreatywność do procesu, który ma na celu albo przekształcenie w sposób oryginalny tego, co już istnieje, albo wytworzenie czegoś nowego (s. 130), równocześnie podkreślając, że znalezienie jej satysfakcjonującej, wspólnej definicji jest bardzo trudne.

Autor wymienia trzy główne zdolności, bezpośrednio składające się na kreatywność.

Pierwszą z nich są oryginalność i pomysłowość, oznaczające koncentrację na poszukiwaniu nowych rozwiązań dla byłych, obecnych lub przyszłych problemów.

Kolejną umiejętnością jest rozbieżne i innowacyjne myślenie, umożliwiające tworzenie niespotykanych wcześniej powiązań i pojęć, wpisujące się w zasadę thinking out of the box, zakładającą oderwanie się od znanych reguł, kodów i zasad postępowania.

Zestaw umiejętności zamyka zdolność postrzegania porażki jako szansy na poprawę, powiązana z wnikliwą obserwacją otaczającego świata.

komunikacja
źródło obrazka: unsplash.com
Komunikacja

Zdaniem autora, obecnie kluczowe dla sprawnego funkcjonowania organizacji są zbiorowe sukcesy i umiejętności komunikacyjne coraz bardziej rozproszonych pracowników. Lamri zalicza do tych umiejętności trzy odrębne działania.

Po pierwsze, przekazywanie wiadomości, uwzględniające dostosowanie się nadawcy do odbiorcy i pewność, że adresat komunikatu rzeczywiście go zrozumie.

Po drugie, odbieranie wiadomości, wymagające od odbiorcy usunięcia ewentualnych zakłóceń i zniekształceń, wpływających na poprawne zrozumienie wiadomości.

W końcu, po trzecie, przekazanie feedbacku, który Lamri odnosi zarówno do nadawcy, jak i odbiorcy, którzy wykorzystują informację zwrotną dla uniknięcia nieporozumień. Sam feedback pełni natomiast rolę informacji towarzyszących komunikatowi lub metadanych, które ułatwiają jego właściwą transmisję lub odbiór.

Dodatkowo, autor zwraca uwagę na siedem umiejętności, których opanowanie jest niezbędne do skutecznej komunikacji z innymi. Zalicza do nich:

  • otwartość,
  • empatię,
  • ochronę (tworzenie środowiska zapewniającego bezpieczeństwo),
  • pozytywne nastawienie,
  • zdolności do adaptacji społecznej,
  • inspirację (której sprzyja charyzma),
  • stymulację (zdolność zainteresowania innych i rzucanie wyzwań).
kooperacja
źródło obrazka: unsplash.com
Kooperacja

Ostatnim elementem modelu 4K jest kooperacja, która w ujęciu Lamri’ego łączy w sobie umiejętności komunikacyjne, zdolność do rozwiązywania konfliktów, podejmowanie decyzji, rozwiązywanie problemów i umiejętności negocjacyjne. Co interesujące, efektywna współpraca jest zdaniem autora zdeterminowana nie tyle przez wspólny cel i współzależność, co przez postawy i wartości moralne.

Lamri przyznaje się do inspiracji pracami Jeana Piageta, który źródeł efektywnej współpracy doszukiwał się w lojalności, wzajemnym zaufaniu, szacunku i autonomii. Autor stawia kooperację w opozycji do indywidualizmu i konkurencji, uznając, że zespołowe działanie jest skuteczniejsze w sytuacjach trudnych i wymagających nierutynowego podejścia.

Jego zdaniem u podstaw współpracy leżą cztery postawy i wartości moralne.

Za chęć podjęcia kooperacji odpowiada świadomość wspólnych celów.

Uzgodnienie celów i warunków współpracy jest możliwe dzięki prawdziwej wymianie poglądów na temat wspólnych celów.

Brak wewnętrznej motywacji sprawiłby, że kooperacja stanie się nieefektywna. Współpraca pochłaniałaby zbyt dużo zasobów i energii.

Wrażliwość na siebie, na innych i na kontekst z kolei umożliwia członkom zespołu odnalezienie swojego miejsca we współpracy i wykorzystania zasobów dla osiągnięcia wspólnych celów.

Niewiadome

Lamri zdaje sobie sprawę, że koncepcja 4K jest niedoskonała. Autor wymienia kluczowe zadania, które są niezbędne dla ugruntowania tej propozycji.

Po pierwsze, istnieje kilkadziesiąt (często sprzecznych) akademickich definicji kompetencji składowych modelu 4K. W związku z tym ciężko o przejrzyste i porównywalne systemy ich oceny. Stąd postulat podania jasnej i zgodnej definicji każdej z 4K.

Innym wyzwaniem jest zdefiniowanie pojęcia wydajności i określenie jej celów. Według Lamri’ego obecnie jest ona zależna od środowiska. Na przykład, od kultury organizacyjnej firmy czy sytuacji gospodarczej. Być może oprócz wartości ekonomicznej powinniśmy oceniać wydajność także pod kątem wartości społecznej?

Brakuje badań, które wskazywałyby na bezpośredni związek pomiędzy poszczególnymi kompetencjami 4K. Dotyczy to zarówno wyników akademickich, jak i sukcesów na rynku pracy. 4K to model teoretyczny, dla jego ugruntowania niezbędne wydaje się zbadanie zależności między 4K.

Zostając w obszarze zależności, Lamri stawia pytanie o związek między 4K a wynikami akademickimi i zawodowymi. W szczególności dotyczy to momentu wejścia na rynek pracy i odnalezienia się w życiu zawodowym. Potrzeba rzetelnych prac, które w naukowy sposób odniosą się do tego założenia.

Podsumowanie

Choć część z powyższych założeń jest trudna (jeśli nie niemożliwa) do spełnienia – ciężko bowiem oczekiwać stworzenia spójnych, ujednoliconych definicji każdej z kompetencji – sama koncepcja 4K jest interesującym głosem w rozważaniach o przyszłości rynku pracy. Osobiście doceniam, że Lamri bazuje nie tylko na swojej HR-owej praktyce i teoretycznych założeniach, ale sięga po szereg źródeł i opracowań, uwzględniając dotychczasowe badania i próby tworzenia złożonych systemów kluczowych kompetencji.

Dlatego, choć książka momentami bywa irytująca (męczyła mnie ilość akapitów zakończonych wykrzyknikami, podkreślającymi wagę przekazywanych treści – nawet jeśli te były, delikatnie mówiąc, nieszczególnie rewolucyjne), zachęcam Cię do sięgnięcia po nią. Propozycja Lamri’ego jest przejrzysta, napisana przystępnym językiem i uporządkowana w łatwy do śledzenia sposób. Nie przypomina ciężkich, naukowych tytułów, ani (i to jej duży plus) rządowych opracowań i raportów, przez które trudno przebrnąć. Równocześnie, znajdziesz w niej sporo odwołań do badań i skłaniających do samodzielnej refleksji pytań.

Bibliografia:

Lamri, J. (2021). Kompetencje XXI wieku. Kreatywność, Komunikacja, Krytyczne myślenie, Kooperacja. Warszawa: Wydawnictwo Wolters Kluwer.