Czeka Cię ważny egzamin na studiach? Musisz przygotować raport dla swojego szefa? Piszesz pracę zaliczeniową albo stoisz przed perspektywą stworzenia czasochłonnej prezentacji? Prwdopodobnie łatwo Ci wczuć się w przynajmniej jedną z tych sytuacji. Jeśli w tych i podobnych okolicznościach, zamiast brać się do działania, nagle czujesz przymus posprzątania pokoju, odpisania na zalegające maile albo zaangażowania się w inne czynności, które pozwolą Ci odłożyć na później obowiązki, prawdopodobnie masz dotyka Cię prokrastynacja.
Czym jest prokrastynacja?
Lenistwo? Złe zarządzanie czasem? Choć na pierwszy rzut oka prokrastynacja wydaje się z nimi ściśle powiązana, sprawa jest nieco bardziej złożona. Termin wywodzi się z łaciny (pro – naprzód, crastinate – jutro), a w ciągu kilkunastu ostatnich lat doczekał się licznych opracowań naukowych. Podobnie, jak w większości zagadnień, którymi interesują się psychologowie, prokrastynacja nie jest definiowana w jeden, ogólnie przyjęty sposób. Nie wchodząc w językowe niuanse, posłużę się jednym z objaśnień, które (moim zdaniem) precyzyjnie oddaje jej charakter:
Prokrastynacja to dobrowolne zwlekanie z realizacją zamierzonych działań mimo spodziewanego pogorszenia sytuacji wskutek opóźnienia.
– Steel (2007), za: Jaworska (2013)
Milgram wskazuje cztery kryteria, które pozwalają odróżnić prokrastynację od zwykłego odkładania spraw na później (za: Znajmiecka-Sikora i Łysio, 2016).
Po pierwsze, kolejne czynności, jakie podejmujesz, muszą prowadzić do odraczania celu.
Po drugie, odraczanie finalnie prowadzi do osiągnięcia wyniku poniżej Twoich możliwości.
Kolejnym kryterium jest istotność celu, jaki przed sobą stawiasz. Z prokrastynacją masz do czynienia wtedy, kiedy odkładasz na później ważne sprawy i zadania o dużym znaczeniu.
Ostatnim elementem, na który zwrócił uwagę Milgram, jest dyskomfort psychiczny, który towarzyszy zwlekaniu.
Skala zjawiska
Profesor Joseph Ferrari, prekursor badań nad prokrastynacją, uważa, że blisko 20% z nas może być przewlekłymi prokrastynatorami (Jaffe, 2013). Grupą, którą szczególnie mocno dotyka problem odkładania zadań na ostatnią chwilę są studenci – wyniki badań, przedstawionych przez O’Briana sugerują, że aż 80-95% z nich ma mniejsze lub większe problemy ze zwlekaniem (2002, za: Jaworska, 2013). Ellis i Knaus wykazali, że odraczanie jest charakterystyczne dla 95% studentów (1977, za: Jorg, Potok i Krajewska, 2016). Przywoływane badania obejmowały amerykańskie uczelnie. Wyniki polskich analiz są bliższe szacunkom Ferrariego. Znajmiecka-Sikora i Łysio (2016) ustaliły, że problem dotyka około 20% studiujących osób (N=191). Poszczególne grupy badanych nie wykazały istotnych statystycznie różnic – prokrastynacja w zbliżony sposób dotyka kobiet i mężczyzn, znaczenia nie miały także rodzaj uczelni oraz pochodzenie z pełnej lub niepełnej rodziny.
Jasna strona zwlekania
Choć większość badań skupia się na negatywnych konsekwencjach prokrastynacji – m.in. stresie i spadku poczucia własnej skuteczności (zob. Modzelewski i Osowiecka, 2016) – odkładanie na później może wiązać się także z korzyściami: pozyskiwaniem dodatkowych informacji, możliwą zmianą w środowisku poprawiającą warunki wykonania zadania albo sprawnym działaniem pod presją czasu, preferowanym przez część osób (por. Jorg, Potok i Krajewska, 2016). O plusach zwlekania możemy mówić jednak wyłącznie do momentu, w którym nadal masz możliwość zakończenia działania po swojej myśli. Jeśli dysponujesz wszystkimi niezbędnymi danymi do rozwiązania problemu, a mimo wszystko nadal zbierasz kolejne informacje, prokrastynujesz (a to nie wróży najlepiej).
Jeśli zainteresował Cię dzisiejszy temat, W TYM MIEJSCU znajdziesz artykuł Shany Lebowitz, która dokonała przeglądu badań dotyczących możliwych przyczyn prokrastynacji. Jeśli czujesz, że masz problem z odkładaniem spraw na później, TUTAJ możesz zapoznać się z radami Anety Bielejec – psycholog i konsultantki wspierającej radzenie sobie z prokrastynacją (a przy okazji znajdziesz numery telefonów zaufania i adresy placówek, w których możesz uzyskać pomoc). Ja, pracując nad tekstem, skorzystałem z następujących źródeł:
Jaffe, E. (2013). Why wait? The Science Behind Procrastination. Pobrane z: https://www.psychologicalscience.org/observer/why-wait-the-science-behind-procrastination (dostęp: 23.12.2018).
Jaworska, (2013). Przyczyny i konsekwencje prokrastynacji akademickiej. Folia Pomeranae Universitatis Technologiae Stetinensis, Oeconomica 303 (72), s. 63-72.
Jorg, D., Potok, W., Krajewska, V. (2016). Prokrastynacja a wyuczona zaradność i jej korelaty. W: J. Urbańska, K. Karpe, N. Żyluk (red.), Zaradność absolwentów szkół wyższych (s. 71-84). Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych UAM.
Modzelewski, P., Osowiecka, M. (2016). Prokrastynacja jako problem dydaktyczny i behawioralny: wyzwanie w pracy pedagoga i psychologa. The Journal of Pedagogy 2(3), s. 39-52.
Znajmiecka-Sikora, M., Łysio, A. (2016). Prokrastynacja akademicka – uwarunkowania osobowe i rodzinne. E-mentor, 4 (66), s. 26-32.